Büyük bir kısmı doğayla ilişkili bu ritüellerin bir kısmı ülkemizde hala yaşatılıyor. Unutulmaya yüz tutsa da Rize'nin de kendine özgü Babra Bubrik ve Heyva denilen güneş çağırma ritüeller olduğunu biliyor muydunuz.
Bir nevi sosyokültürel gelenekler diyebileceğimiz ritüeller tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de asırlardır yaşatılıyor. Düğün gelenekleri, kına, 40 gün, aşure günü, Hıdır-Elez gibi folklorik ritüeller ülkemizin tamamında rastladığımız kültürel geleneklerimiz.
Tüm Türk toplumunun geleneksel ritüellerinin yanı sıra aralarında benzerlikler olsa da şehirlere özgü ritüeller de var. Rize'ye ait ritüeller ise hala yaylalarda devam ettirilse de ilk yazılı tespit Prof. Dr. Ahmet Caferoğlu, 1945 tarihli Doğu Karadeniz halk ağzından derlemeleri yayımladığı Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar adlı kitabında rastlıyoruz.
Rize'de yaylaları sürekli sis altında olduğu için yaz aylarını yaylada geçiren Rizeliler sis kalksın güneş gelsin diye çeşitli etkinlikler eşliğinde dualar ederler, bu dualar ile güneşin doğacağına inanırlardı. Bu geleneğe Çamlıhemşin taraflarında Babra Bubrik, Çayeli kırsalında ise Heyva Heyva denilirdi. Peki güneş ritüeli nasıl yapılırdı?
Çocuklar, yaylayı kaplayan kesif sisin kalkması için çalı süpürgesinin beline küçük bir ağaç takıp elbise giydirerek onu bir “ağaç bebek” haline getirir, yayla evlerini dolaşarak, hep bir ağızdan türkü söylerlermiş. Ev sahibi kaymak, yağ, un, tuz vb. verir. Toplanan erzak bir kazanda pişirilerek hoşmeri yapılır ve sisin dağılması için ateşe atılırmış.
“Babra bubrik ne ister
Kaşuk kaşuk yağ ister
Folden yumurta ister
Tekneden kaymak ister
Verenin oğli olsun
Vermeyenin de kör-topal kızi olsun
Allah’tan güneş ister.”
Rize Çayeli’de gençlerin düzenlediği törenlere ise “Heyva Heyva” denir. Uzun süren yağmurlu ve sisli havalarda gençlerin en büyüğü önde, yine evler gezilir. Bu sırada şu tekerleme söylenir:
“Heyva Heyva
Kış çıksın da yaz gelsin
Tepeler güneş ister
Irmaklar serin ister
Tekneler kaymak ister
Kaşık kaşık yağ ister
Petek petek bal ister
Verenun ocağı şen olsun
Vermeyenun ocağı sirhanluk kalksun.”
Ev gezmesinde dua edilince hep birden “amin” denir. Evlerden un, yumurta, peynir, yağ verilir. Tören sonunda çocuklar denizin görülebileceği yüksek bir yere çıkarlar. Orada toplanan malzemeden muhlama yapar ve yerler. Burada “Heyva” sözcüğünün “Hava”, sözcüğünden geldiği düşünülmektedir.
